Skip to main content

યજુર્વેદ | સંપૂર્ણ વૈદિક યુગ | વૈદિક સાહિત્ય | ઇતિહાસ વૈદિકકાળ | વૈદિક ધર્મ અને સંસ્કૃતિ | વેદો

❃ સંપૂર્ણ વૈદિક યુગ | વૈદિક સાહિત્ય | ઇતિહાસ વૈદિકકાળ | વૈદિક ધર્મ અને સંસ્કૃતિ | વેદો | યજુર્વેદ 

» Part 5: 

વૈદિક સાહિત્ય: 

✔ યજુર્વેદ:
➜ ચાર વેદો પૈકીનો બીજો વેદ એટલે "યજુર્વેદ".
➜ યજુર્વેદમાં યજ્ઞ, કર્મકાંડ, યજ્ઞમાં બોલવામાં આવતાં મંત્રો, ક્રિયા, વિધિઓ વગેરેનું વર્ણન છે, તેથી આ વેદને ક્રિયાકાંડીય વેદ પણ કહેવાય છે.
➜ યજુર્વેદને યજ્ઞનો વેદ કહેવામાં આવે છે.
➜ આ યજુર્વેદ ગદ્ય (પાઠ) અને પદ્ય (કવિતા) માં લખાયેલ છે.
➜ યજુર્વેદમાં ઋગ્વેદના 663 મંત્રો જોવા મળે છે તેમ છતાં તેને ઋગ્વેદથી અલગ ગણવામાં આવે છે.
➜ યજુર્વેદમાં પદ્ય (કાવ્યાત્મક) મંત્રો ઋગ્વેદ અને અથર્વવેદ માંથી લેવામાં આવ્યા છે.
➜ યજુર્વેદની રચના કુરુક્ષેત્રના પ્રદેશમાં થઈ હોવાનું મનાય છે. 

➜ યજુર્વેદ બે શબ્દોથી બનેલો છે, યજુઃ અને વેદ. યજ્ નો અર્થ થાય છે યજન કે પૂંજન અથવા યજ્ એટલે સમર્પણ.
➜ યજુર્વેદ = યજુસ (યજુર્) + વેદ....."યજુસ" શબ્દ યજ્ઞ નું પ્રતીક છે, યજુસ કે યજુર્ શબ્દનો અર્થ એ છે કે યજ્ઞ, યજ્ઞના મંત્રો, ધાર્મિક આદર, પુજાપાત્ર, બલિદાન અને "વેદ" એટલે જ્ઞાન. 

➜ યજ્ઞમાં ગવાતાં ગદ્ય મંત્રોને "યજુસ" કહેવામાં આવે છે, જ્યારે મંત્રોનો ઉચ્ચાર કરનાર પુરોહિત "અધ્વર્યુ" કહેવાય છે.
➜ યજુર્વેદના મંત્રોને "યજુસ" ( यजु: = यजुष् ) કહે છે. જેનાથી યજ્ઞો અને દેવોનું પૂજન (યજન) થાય છે.
➜ યજુર્વેદમાં 1875 શ્લોકો છે, જે મોટાભાગે ઋગ્વેદ માંથી લેવામાં આવ્યા છે. 

➜ યજુર્વેદ બે શાખાઓમાં વિભાજિત છે: 
(1) દક્ષિણ ભારતમાં પ્રચલિત "કૃષ્ણ યજુર્વેદ" (બ્રાહ્મણ સંપ્રદાય). 
(2) ઉત્તર ભારતમાં પ્રચલિત "શુક્લ યજુર્વેદ" (આદિત્ય સંપ્રદાય).

➜ કૃષ્ણ યજુર્વેદ અને શુક્લ યજુર્વેદને અનુક્રમે અંગ્રેજીમાં Black Yajurveda (કાળો / શ્યામ) અને White Yajurveda (સફેદ / તેજસ્વી) નામેથી ઓળખવામાં આવે છે. 

➜ કૃષ્ણ યજુર્વેદમાં બ્રાહ્મણ ગ્રંથો અને મંત્રોનું મિશ્રણ જોવા મળે છે, જ્યારે શુક્લ યજુર્વેદ એવું નથી. 

➜ શુક્લ યજુર્વેદ ઋષિ યાજ્ઞવલ્કયએ ભગવાન સૂર્ય (આદિત્ય) પાસેથી જ્ઞાન મેળવી રચાયેલો હોવાથી તેને "આદિત્ય પરંપરાનો વેદ" કહેવામાં આવે છે. 

➜ શુક્લ યજુર્વેદમાં સંહિતાને "વાજસનામી (વાજસનેયી / વાજસ્નેયી)" કહેવામાં આવે છે.
➜ વાજસ્નેયીમાં 40 અધ્યાય છે.
➜ વાજસ્નેયી બે ભાગમાં છે, મઘ્યદિન અને કણ્વ.
➜ મઘ્યદિન અને કણ્વ એ શુક્લ યજુર્વેદની બે સંહિતાઓ છે. 

➜ કૃષ્ણ યજુર્વેદમાં 4 સંહિતાઓ આવેલી છે: તૈત્તિરીય, મૈત્રાયણી, કઠ અને કપિષ્ઠલ કઠ.
➜ શુક્લ યજુર્વેદમાં 2 સંહિતાઓ આવેલી છે: મઘ્યદિન અને કણ્વ સંહિતા. આ બંને સંહિતાઓ "વાજસ્નેયી" તરીકે ઓળખાય છે.
➜ આમ, યજુર્વેદ પાંચ શાખાઓમાં વિભાજિત છે: તૈત્તિરીય, મૈત્રાયણી, કઠ, કપિષ્ઠલ અને વાજસ્નેયી. 

➜ કૃષ્ણ યજુર્વેદમાં કુલ 86 શાખાઓ (સંહિતાઓ) આવેલી હતી, તેમાંથી આજે ચાર શાખાઓ જ મળે છે.
➜ તે જ પ્રમાણે શુક્લ યજુર્વેદમાં પણ 15 શાખાઓ (સંહિતાઓ) હતી, જે આજે બે જ છે. 

➜ યજુર્વેદના બે બ્રાહ્મણ ગ્રંથો છે: તૈત્તિરીય અને શતપથ.
➜ બ્રાહ્મણ ગ્રંથોમાં સૌથી જૂનો (પ્રાચીન) ગ્રંથ શતપથ બ્રાહ્મણ ગ્રંથ છે.

➜ શુક્લ યજુર્વેદમાં પદ્ય સંહિતાઓ આવેલી છે, જ્યારે કૃષ્ણ યજુર્વેદમાં બંને ગદ્ય અને પદ્ય સંહિતાઓ છે.
➜ શુક્લ યજુર્વેદમાં આવેલ મઘ્યદિન સંહિતામાં વિશ્વપ્રસિદ્ધ "ગાયત્રી મંત્ર" અને "મહામૃત્યુંજય મંત્ર" પણ છે. 

➜ શુક્લ યજુર્વેદમાં 40 અધ્યાયો છે.
➜ પ્રથમ 25 અધ્યાય પ્રચીન હોવાનું મનાય છે.
➜ અધ્યાય 31માં તત્વજ્ઞાન વિષયક પુરુષ સૂક્ત છે.
➜ બ્રાહ્મણો દ્વારા બોલવામાં આવતાં અને અતિ લોકપ્રિય "પુરુષસૂક્ત" છે. 

➜ યજુર્વેદમાં યજુર્વેદ સંહિતા વૈદિક યુગમાં કરવામાં આવતા ધાર્મિક કાર્યો માટે યજ્ઞો કરવા માટેના મંત્રોનો સંગ્રહ છે.
➜ આ યજુર્વેદ સંહિતા માંથી ઘણા ધાર્મિક યજ્ઞો વિશે પણ માહિતી મળે છે. જેમ કે, અગ્નિહોત્ર, અશ્વમેઘ, વાજપેયી, સોમયજ્ઞ, રાજસૂય અને અગ્નિચયન.
➜ યજુર્વેદમાં યજુર્વેદ સંહિતા કદાચ જે છેલ્લે રચાયેલી રચના હતી, જે ઈ. સ. પૂર્વેની બીજી શતાબ્દીના અંત થી ઈ. સ. પૂર્વેની પ્રથમ શતાબ્દી સુધી લખાય હોવાનું મનાય છે.
➜ યજુર્વેદ સંહિતા માંથી આર્યોના સામાજિક, ધાર્મિક, રાજકીય તેમજ વર્ણવ્યવસ્થા વિશે પણ માહિતી મળે છે. 

➜ આ યજુર્વેદમાં મોટાભાગે યજ્ઞો, હવનના નિયમો અને વિધાનો (નિયમો) નો સંગ્રહ છે, તેથી આ ગ્રંથ કર્મકાંડ લક્ષી છે.
➜ યજુર્વેદનો ઉપવેદ: ધનુર્વેદ.
➜ યજુર્વેદના ઉપનિષદો: બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ, ઈશોપનિષદ, મૈત્રાયણી (મૈત્રી ઉપનિષદ), તૈત્તિરીયોપનિષદ, કઠ ઉપનિષદ (કઠોપનિષદ), શ્વેતાશ્વતર ઉપનિષદ. 

...............................
............................... 

યજુર્વેદ
ઉપનિષદો
ઉપવેદ
સંહિતા
કૃષ્ણ યજુર્વેદ
શુક્લ યજુર્વેદ
બ્રાહ્મણ ગ્રંથો
યજ્ઞ મંત્રો
શ્લોકો
ઋષાઓ
ગાયત્રી મંત્ર
મહામત્યુંજય મંત્ર
યજુર્વેદના ઉપનિષદો
યજુર્વેદ pdf
કૃષ્ણ યજુર્વેદ pdf
યજુર્વેદ ગુજરાતીમાં
શતપત બ્રાહ્મણ
યજુર્વેદ પરિષય
હવન મંત્રો
કર્મકાંડ યજ્ઞમાં પૂજાવિધિ
ચાર વેદો 
હિંદુ ધર્મના પવિત્ર ગ્રંથો
Yajurveda
Jajurved
Shukla Yajurveda
Krushn Yajurveda
shukl yajurved
krushn yajurved
vaidikyug
Vaidik Sanskrit
Yajurved Gujarati
Ved Puran
Yajurveda Hindu literature
types of Vedas
Yajurved written by 
Jajurved meaning 
Samhita of Shukla Yajurveda
Yajurved Gujarati
Yajurveda Gujarati
યજુર્વેદ ગુજરાતીમાં
Yajurveda Gujarati pdf
ved types yajurved
Yajurved overview
yajurved samhita
Yajurved ncert GCERT
Yajurveda NCERT GCERT
યજુર્વેદ ગુજરાતીમાં pdf
શુકલ યજુર્વેદમાં કેટલા અધ્યાયો છે?
યજુર્વેદના મંત્રોને શું કહે છે?
વૈદિક સાહિત્ય એટલે શું?
વેદો કેટલા છે અને કયા કયા?
વેદો અને ઉપવેદો કેટલા છે?
મુખ્ય ઉપનિષદો કેટલા છે?
વેદ ના રચયિતા કોણ છે?
શ્રુતિ સાહિત્ય એટલે શું?
સનાતન ધર્મમાં કેટલા વેદ છે?
વૈદિક એટલે શું?
સૂક્ત એટલે શું?
ઉપનિષદ કેટલા છે અને કયા કયા?
શ્રુતિ એટલે શું?
સ્મૃતિ એટલે શું?
ઋગ્વેદ યજુર્વેદ ગુજરાતીમાં
આર્ય સંસ્કૃતિ
વૈદિક સાહિત્ય
વૈદિક સંસ્કતિ
વૈદિક કાળ
વૈદિક યુગ
વૈદિક યુગમાં યજુર્વેદ
વૈદિક ગ્રંથો
વૈદિક મંત્રો
વૈદિક સામાજિક ધાર્મિક રાજકીય વ્યવસ્થા
ઋગ્વેદ યજુર્વેદ સામવેદ અથર્વવેદ
ગુજરાતી ઇતિહાસ
ઇતિહાસ ઋગ્વેદ યજુર્વેદ ગુજરાતીમાં
ઇતિહાસ યજુર્વેદ

Popular Posts

ગુજરાતનો ઇતિહાસ | મૈત્રક યુગ | Gujarat No Itihas

★ મૈત્રક યુગ: • સ્થાપક: ભટ્ટાર્ક • અંતિમ શાસક: શિલાદિત્ય સાતમો • લોકપ્રિય શાસક: ગૃહસેન • રાજધાની: વલ્લભી • શિવ ધર્મના આરાધ્યક (તમામ ધર્મને માન્યતા) • શાસન સમય: ઈ. સ. 470 થી ઈ. સ. 788 ❃ ગુજરાતના આધારભૂત ઇતિહાસની શરૂઆત વલ્લભીથી થાય છે. ❃ સેનાપતી ભટાર્ક ગુપ્ત સામ્રાજ્ય હેઠળ સૌરાષ્ટ્ર ઉપખંડનો રાજ્યપાલ હતો. ❃ મગધમાં ગુપ્ત વંશનું સામ્રાજ્ય નબળું પડતા ગુજરાતમાં સેનાપતિ ભટ્ટાર્કે મૈત્રક વંશની સ્થાપના કરી હતી અને રાજધાની વલભીપુર ને બનાવી હતી. ❃ મગધના ગુપ્ત સામ્રાજય માંથી સેનાપતિ ભટાર્કે ગુજરાતને મુક્ત કરાવ્યું હતું, તેથી તેઓ " ગુજરાતના ઈતિહાસ પુરુષ " તરીકે ઓળખાઈ છે. ❃ મૈત્રકો વલ્લભીપુરથી પોતાનું શાસન ચલાવતા હતા. ❃ વલ્લભીએ સંસ્કૃત નામ છે, સંસ્કૃતમાં તેમનો અર્થ " ઝરૂખો " એમ થાય છે. જેને પ્રાકૃત ભાષામાં " વલહિ " તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ❃ વલ્લભીનો અર્થ " છાપરું " એમ થાય છે. બ્રિટિશ શાસન વખતે વલ્લભી " વળા " તરીકે ઓળખાતું હતું. વલ્લભીપુર હાલ ભાવનગર જિલ્લામાં આવેલ છે. જે " ઘેલો " નદીના કિનારે આવેલું છે. ❃ મૈત્રક વંશના પ્રથમ બે શાસકો, ભટાર્ક અ...

ગુજરાતનો સંપૂર્ણ ઇતિહાસ ઈશ્વર પાડવી

❃ ગુજરાતનો સંપૂર્ણ ઇતિહાસ ઈશ્વર પાડવી: => દરેક સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે ઉપયોગી => સંપૂર્ણ પરીક્ષાલક્ષી માહિતી => ગુજરાતના ઇતિહાસના બધા બનાવોની માહિતી => GPSC, GSSSB, GPSSB, PI/PSI, કોન્સ્ટેબલ - પોલીસ, બિન સચિવાલય ક્લાર્ક, તલાટી વગેરે જેવી અન્ય સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે ઉપયોગી. ~ પ્રાચીન ગુજરાત ~ મધ્યકાલીન ગુજરાત ~ અર્વાચીન ગુજરાત => પ્રાચીન ગુજરાત: • ગુજરાત: ઐતિહાસિક પરિચય • પ્રાગ - ઐતિહાસિક કાળ • સિંધુ અથવા હડપ્પીય સભ્યતા • પ્રારંભિક ઐતિહાસિક કાળ • મૌર્યકાળ • અનુમૌર્યકાળ અથવા મૌર્યત્તરકાળ • ગુપ્ત સામ્રાજ્ય • ગુજરાતમાં મૈત્રક શાસન • અનુમૈત્રકકાળ • ગુજરાતમાં સોલંકી વંશ • સોલંકી વંશનો પ્રતાપી રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ • સોલંકી વંશ: ગુજરાતનો સુવર્ણયુગ • વાઘેલા સોલંકી વંશ • સુદર્શન તળાવનો ઈતિહાસ  => મધ્યકાલીન ગુજરાત: • ગુજરાતમાં મુસ્લિમ સત્તા • દિલ્લી સલ્તનતની ગુજરાતમાં સત્તા • ગુજરાત સલ્તનત યુગ • મુઘલ યુગ • અકબરના સમયમાં ગુજરાત • જહાંગીરના સમયમાં ગુજરાત • શાહજહાં • ઔરંગઝેબ • ગુજરાતમાં મરાઠાઓ • અંગ્રેજોનો ગુજરાતમાં પગપેશારો  => આર્વાચીન: • આર્વાચીન યુગનો ઉદય • 185...

રામસર સાઈટ | ભારતના સ્થળોનો રામસર સાઈટમાં સમાવેશ

રામસર સાઈટ: ❃ પર્યાવરણની દ્રષ્ટિએ અનોખું સ્થાન અને ખૂબ અલગ હોઈ તેવો આદ્ર ભૂમિ (ભેજવાળા સ્થળો) ને રામસર સાઈટ તરીકે પસંદ કરવામાં આવે છે. ❃ રામસરએ એક આંતરરાષ્ટ્રીય સંધિ છે. રામસર કંઝર્વેશન ભેજવાળી જમીનમાં સજીવોનું વૈવિધ્ય ધરાવતા સ્થળોને સંરક્ષિત કરવાની ભલામણ કરે છે. ❃ વિશ્વભરના પક્ષીઓની અનેક પ્રજાતિઓ ઋતુ પ્રમાણે વિવિધ દેશોમાંથી સ્થળાંતર (પ્રવાસ) કરે છે, ઈ. સ. 1960માં દશકમાં પ્રવાસી પક્ષીઓ વેટલેન્ડ પર આવતાં હોય તેમના સંરક્ષણ અને સંવર્ધન માટે વિવિધ દેશો વચ્ચે મંત્રણા થઈ હતી. ❃ ત્યાર બાદ ઈ. સ. 1971માં ઈરાનના રામસર ગામે વિવિધ દેશોના નિષ્ણાતો વચ્ચે સંધિ થઈ, જેથી આ સંધિ " રામસર " તરીકે ઓળખાવા લાગી હતી. ❃ ભારતમાં સૌપ્રથમ રામસર સાઈટ તરીકે ઈ. સ. 1981માં ઓરિસ્સાનું ચિલ્કા સરોવર અને રાજસ્થાનનું કેવલાદેવ રાષ્ટ્રિય ઉદ્યાન નો સમાવેશ થયેલો છે. ❃ અત્યાર સુધીમાં ભારતનાં કુલ 49 સ્થળો નો રામસર સાઈટ તરીકે સમાવેશ થયેલો છે. ❃ દર વર્ષે 2 ફેબ્રુઆરીના દિવસે વર્લ્ડ વેટલેન્ડ ડે (આદ્ર ભૂમિ દિવસ) તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. ❃ ગુજરાતમાં અત્યાર સુધીમાં કુલ 4 સ્થળો નો સમાવેશ રામસર સાઈટ તરીકે થયેલો છે. ❃ વર્ષ 20...

ગુજરાતનો ઇતિહાસ | મૌર્ય યુગ તથા અનુમૌર્ય યુગ | ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય | બિંદુસાર | સમ્રાટ અશોક | મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામા | Gujarat No Itihas

★ મૌર્ય યુગ : ❃ ગુજરાતનો પ્રમાણિત ઈતિહાસ મૌર્ય કાળથી શરૂ થાય છે.  ❃ મૌર્ય રાજવંશ પ્રાચીન ભારતનો એક શક્તિશાળી રાજવંશ હતો. ❃ મૌર્ય એ સંસ્કૃત શબ્દ છે, હિમાયાલની મોરિય (મૌર્ય) નામની પ્રાચીન જાતિના રાજા ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય હતો. ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય: ❃ ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યએ ચાણક્ય (વિષ્ણુગુપ્ત / કૌટિલ્ય)ની મદદથી મગધના નંદ વંશના શાસક ધનાનંદ ની હત્યા કરી મગધમાં મૌર્ય વંશનું શાસન સ્થાપ્યું હતું. ❃ તેની રાજધાની પાટલીપુત્ર હતી. ❃ ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય અને યુનાની રાજા સેલ્યુક્સ નિકેટર વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું, જેમાં સેલ્યુક્સ નિકેટરની હાર થતાં સંધિ કરવી પડી હતી. ❃ સેલ્યુક્સ નિકેટરે પોતાની પુત્રીના લગ્ન ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય સાથે કરવા પડ્યા હતા. ❃ સેલ્યુક્સ નિકેટરે 500 હાથીઓ સંધિ પ્રમાણે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યને આપવા પડ્યા હતા, તેમજ સંધિ અનુસાર સેલ્યુકસ નિકેટરે અર્કોસિયા (કન્ધાર), પરોપનિસડે (કાબુલ) પ્રાંત તેમજ ગેડ્રોસિયાનો (બલૂચિસ્તાન) વિસ્તાર ચંદ્રગુપ્તને આપ્યા હતા. ❃ સેલ્યુક્સ નિકેટરે પોતાનો રાજદૂત મેગેસ્થનીઝ ને ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના દરબારમાં મોકલ્યો હતો, ત્યા તેમણે " ઈન્ડિકા " ગ્રંથનુ નિર્માણ કર્યુ હતુ. ચંદ્રગુપ...

સંપૂર્ણ સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ | હડપ્પા સંસ્કૃતિ | રંગપુર, લોથલ, ધોળાવીરા, કુંતાસી, રોઝડી, સુરકોટડા વગેરે.

❃ પુરાતત્વીય સ્થળો | સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ: 1. રંગપુર ➥ સ્થળ: ધંધુકા (અમદાવાદ) ➥ નદી: સુકભાદર નદી કિનારે. ➥ શોધક: માધોસ્વરૂપ વત્સ (એમ. એસ. વત્સ) ➥ વર્ષ: 1931  ➥ શોધખોળ: કાળા અને લાલ મણકા ધરાવતી થાળીઓ તેમજ મોટા ગળાની બરણીઓ. ખેતી, અનાજનો મોટો જથ્થો, બાજરી, જુવાર મળ્યા. ➥ રંગપુર ગુજરાતમાંથી મળી આવેલું પ્રથમ હડપ્પીય સ્થળ. ➥ આઝાદી પછી ગુજરાતમાંથી હડપ્પીય સંસ્કૃતિના સૌથી વધુ અવશેષો રંગપુર માંથી મળી આવ્યા છે.  ★ રંગપુર માંથી મળી આવેલ અવશેષો: ➥ મણકા બનાવવાનું કારખાનું. ➥ સ્નાનખંડ, માટીના વાસણો. ➥ કાચી ઈંટોનો બનેલો કિલ્લો. ➥ આયોજનબદ્ધ રસ્તાઓ, હાથી દાંતની વસ્તુઓ, ચોખાનાં ફોતરા. ➥ માટીની પકવેલી બંગડીઓ, કાંગરીવાળા વાડકા, લાંબી ડોકવાળી તેમજ લંબગોળ ઘાટની બરણીઓ, મલકા ઘાટની હાંસવાળી અને કાંગરી વિનાની થાળી.  2. લોથલ ➥ સ્થળ: સરગવાલા, ધોળકા (અમદાવાદ) ➥ નદી: લીંબડી ભોગાવો નદી કિનારે. ➥ શોધક: અસે. આર. રાવ ➥ વર્ષ: 1954 ➥ લોથલ ધોળકા તાલુકામાં સાબરમતી અને ભોગાવો નદીની વચ્ચે આવેલું છે.  ➥ લોથલનો અર્થ " મરેલાનો ટેકરો " (લાશોનો ઢગલો). ➥ લોથલ દુનિયાનું સૌથી પ્રાચીન ડોકયાર્ડ છે. ➥ એસ. આર. રાવ...
Ahir Career Academy Copyright © 2022