❃ ગુજરાતનો ઈતિહાસ:   Part-1: ઈતિહાસ: ➜ ગુજરાતના ઈતિહાસને જાણવા માટે તેને ત્રણ ભાગોમાં વિભાજીત કરાયો છે. (I) પ્રાચીન (II) મધ્યકાલીન (III) આધુનિક ➜ પ્રાચીન સમયગાળાને જાણવા માટે પણ તેને ત્રણ યુગમાં વિભાજન કરવામાં આવ્યું છે. (I) પ્રાગઐતિહાસિક (II) મધ્ય / આદ્ય ઐતિહાસિક (III) ઐતિહાસિક   ➜ પ્રાગઐતિહાસિક સમયગાળાને પણ ત્રણ ભાગોમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યું છે. (I) પુરાતન પાષાણકાળ (II) મધ્ય પાષાણકાળ (III) નૂતન પાષાણકાળ ★ પ્રાગઐતિહાસિક સમય: ➜ લખાણના આરંભ પહેલાનો સમય, ત્યારે માનવી લખતાં - વાંચતાં શીખ્યો ન હતો.  ➜ ગુજરાતમાંથી સૌપ્રથમવાર પ્રાગૈતિહાસિક સમયના અવશેષો ઈ. સ. 1893માં રોબર્ટ બ્રુસ ફૂટ નામના અંગ્રેજ ભૂસ્તરશાસ્ત્રીયએ વડોદરા રાજ્યના ભાગ ગણતાં વિજાપુર તાલુકાના સાબરમતી તટે આવેલા કોટ પેઢામલી (હાલ મહેસાણા જિલ્લામાં) ગામેથી પુરાતન પાષાણયુગના અવશેષો શોધી કાઢ્યા હતા. અહીંથી પથ્થરનાં બનેલા અવશેષો, ઓજારો મળી આવ્યા છે. ➜ ઈ. સ. 1941માં આ જ પ્રદેશના લાંઘણજ ખાતેથી પણ આવા ઓજારો મળી આવ્યા હતા.  ➜ આ યુગના અવશેષો ગુજરાતમાં ઓછા પ્રમાણમાં જોવા મળ્યા છે. ➜ પ્રાગઐતિહાસિક સમયના અવશેષો સાબર, મહી, રે...

➥ ઈતિહાસના પ્રશ્નો જવાબ: Q. ભારતની આઝાદી સમયે કોંગ્રેસના અઘ્યક્ષ સ્થાને કોણ હતું? A. જે. બી. કૃપલાણી ➥ મેરઠ અધિવેશન, વર્ષ 1946, અઘ્યક્ષ જે.બી. કૃપલાણી Q. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે સીમાંકન કોણે કર્યું હતું? A. સિરિલ રેડક્લિફ  Q. હડપ્પા સભ્યતાની શોધ કોણે કરી હતી? A. દયારામ સાહની  Q. રામાયણ અને મહાભારતની રચના કયા સમયગાળા દરમિયાન થઈ હતી? A. આર્ય સમયગાળા દરમિયાન  Q. શિવાજીનો રાજ્યાભિષેક ક્યા થયો હતો? A. રાયગઢના કિલ્લામાં ➥ જન્મ: શિવનેરી કિલ્લામાં  Q. 1939મા ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના ત્રિપુરા અધિવેશનમા સુભાષ ચંદ્ર બોઝ ફરીથી કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાયા હતા, તેમણે આ ચૂંટણીમા ગાંધીજીના કયા ઉમેદવારને હરાવ્યા હતા? A. પટ્ટાભી સીતારમૈયા ➥ ત્યારબાદ સુભાષ ચંદ્ર બોઝ ટૂંક સમય સુધી અઘ્યક્ષ સ્થાને રહ્યા અને રાજીનામું આપી દીધું અને 22 જૂન, 1939ના રોજ ઓલ ઈન્ડિયા ફોરવર્ડ બ્લોકની સ્થાપના કરી હતી.  Q. નીચે આપેલ ઘટનાઓનો / આંદોલનોને સમયકાળ પ્રમાણે સાચા ક્રમમાં દર્શાવો. 1. રોલેટ એક્ટ 2. સવિનય કાનૂનભંગ 3. સાયમન કમીશનનો બહિષ્કાર 4. ભારત છોડો આંદોલન A. 1-3-2-4 ➥ રોલેટ એક્ટ 1919, સાયમન...

ઇતિહાસ ફટાફટ રિવિઝન: Q. બાબરએ બાબરનામામાં ક્યાં બે હિંદૂ શાસકોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે? A. મેવાડના રાણા સાંગા અને વિજયનગર સામ્રાજ્યના કૃષ્ણદેવ રાય  Q. ભારતમાં મુઘલ વંશના સ્થાપક બાબરએ પોતાની આત્મકથા "તુજુક-એ-બાબરી" જે "બાબર નામા"થી ઓળખાય છે તે કઈ ભાષામાં લખી હતી? A. તુર્કી  Q. બાબરની આત્મકથા "તુજુક-એ-બાબરી" નો ફારસી ભાષામાં અનુવાદ "બાબર નામા" નામથી કોણે કર્યો હતો? A. અબ્દુલ રહીમ ખાન-એ-ખાના  Q. ક્યાં મુઘલ શાસકએ બ્રિટિશરોને બંગાળ, હૈદરાબાદ અને ગુજરાતના વિસ્તારોમાં કરમુક્ત વેપાર કરવાની પરવાનગી આપી હતી? A. ફરુખસિયર  Q. મહારાજાધિરાજની ઉપાધિ ધારણ કરનાર પ્રથમ ગુપ્ત શાસક કોણ હતો? A. ચંદ્રગુપ્ત પ્રથમ  Q. તાંજોરનું રાજરાજેશ્વર મંદિર (બૃહદેશ્વર મંદિર) ક્યાં વંશનાં શાસકએ બનાવ્યું હતું? A. ચોલ વંશના શાસક મહારાજા રાજારાજ પ્રથમ  Q. સ્વામી વિવેકાનંદએ ઈ. સ. 1893માં શિકાગો ખાતે ક્યા સંમેલનમાં સુપ્રસિદ્ધ ભાષણ આપ્યું હતું? A. ધી વર્લ્ડ પાર્લામેન્ટ ઓફ રિલીજન્સ (વિશ્વ ધર્મ પરિષદ)  Q. કન્નોજનું યુદ્ધ કોની કોની વચ્ચે લડાયું થયું હતું? A. શેરશાહ સૂરી અને હુમાયુ  Q. કન્નોજનું...

વાઘેલા વંશ: ❃ વાઘેલાઓ સોલંકી રાજાઓના સામંતો તરીકે કાર્ય કરતા હતા. ❃ વાઘેલાઓ સોલંકીઓના વફાદાર સરદાર હતા. ❃ કુમારપાળના માસાનું નામ ધવલ હતું અને ધવલના પુત્રનું નામ અર્ણોરાજ હતું.  ❃ જે કુમારપાળને માસિયાઈ ભાઈ થતો હતો.  ❃ અર્ણોરાજના કામથી પ્રસન્ન થઈ કુમારપાળે તેને પોતાનો સામંત બનાવ્યો હતો અને " વ્યાધ્રપલ્લી " નામનું ગામ ભેટમાં આપ્યું હતું. ❃ આ " વ્યાધ્રપલ્લી " ગામ મહેસાણા જિલ્લામાં આવેલું છે જે "વઘેલ" તરીકે ઓળખાતું હતું. ❃ આ " વઘેલ " નામ પરથી જ તેઓ વાઘેલા તરીકે ઓળખાયા હતાં. ❃ ધવલનો પુત્ર અર્ણોરાજએ વ્યાધ્રપલ્લીનો મૂળ વ્યક્તિ (પ્રથમ પુરુષ) હતો તેમ કહી શકીએ. ❃ અર્ણોરાજ " આનાક " તરીકે ઓળખાતો હતો. ❃ અર્ણોરાજના પુત્ર લવણપ્રસાદ જેનો જન્મ " વ્યાધ્રપલ્લી " ગામમાં થયો હતો.  ❃ ધવલના પુત્ર અર્ણોરાજ, અર્ણોરાજના પુત્ર લવણપ્રસાદ, લવણપ્રસાદનો પુત્ર વીરધવલ, વીરધવલના પુત્રો વિરમદેવ અને વિસલદેવ હતાં. ❃ ભીમદેવ બીજાએ નાની ઉંમરમાં શાસન સંભાળ્યું હતું જેનો લાભ લઈને તેમના કેટલાક પ્રાંતીય સામંતોએ સ્વતંત્ર રાજ્યોની સ્થાપના કરવા માટે તેમની સામે બળવો કર્...

ત્રિભુવનપાળ: • સોલંકી વંશનો અંતિમ શાસક ❃ ઈ.સ. 1242માં ભીમદેવ બીજાના મૃત્યુ પછી તેમનો પુત્ર ત્રિભુવનપાળ પાટણની સત્તા સંભાળે છે. ❃ ત્રિભુવનપાળનો એકમાત્ર શિલાલેખ મહેસાણા જિલ્લાના કડી ખાતેથી મળી આવ્યો છે. ❃ ત્રિભુવનપાળ અને ભીમદેવ બીજા વચ્ચે શું સંબંધ હતો તે તેમના શિલાલેખ પરથી સ્પષ્ટ માહિતી મળતી નથી, પરંતુ તેમના કેટલાંક દાનપત્રમાં " શ્રી મલહિદેવદાનુધ્યાત મહારાજાધિરાજ પરમેશ્વર શ્રી ત્રિભુવનપાળ " આ પરથી સ્પષ્ટ કહી ન શકાય કે ત્રિભુવનપાળએ ભીમદેવ બીજાનો પુત્ર હશે. અત્યાર સુધી તેમને પિતા - પુત્રના સંબંધથી જ જોડાયેલા છે, તેમ માનવામાં આવે છે. ❃ ત્રિભુવનપાળના શાસન સમયમાં મેવાડ ના રાજા જૈત્રસિંહ નો સેનાપતી બાલાર્ક ત્રિભુવનપાળ સાથેનાં યુદ્ધમાં હણાયો હતો. ❃ ત્રિભુવનપાળે સેનાપતી પદે વિસલદેવ વાઘેલા ની નિમણૂંક કરી હતી. વિસલદેવએ લવણપ્રસાદના પુત્ર વીરધવલનો પુત્ર હતો. ❃ ધોળકાના રાણા વિસલદેવ વાઘેલા અણહિલવાડની ગાદી સંભાળતા હતા, જે ચાલુક્ય વંશ ની જ બીજી શાખાના હતાં. ❃ વાઘેલા વંશનો પહેલો પુરુષ એટલે " વીરધવલ " કે જેમણે રાજા કુમારપાળની માત્રૃપક્ષની કન્યા સાથે લગ્ન કર્યા હતા. ❃ વાઘેલા દરબ...

ભીમદેવ બીજો: ❃ ભીમદેવ બીજાએ સોલંકી રાજા અજયપાળના પુત્ર હતા. તેમણે નાની ઉંમરે પોતાના ભાઈ મૂળરાજ બીજાના સ્થાને સત્તા સંભાળી હતી. ❃ ભીમદેવ બીજાને બે રાણીઓ હતી. એક લીલાદેવી અને બીજી સુમાલાદેવી. ❃ ભીમદેવ બીજાએ ઈ. સ. 1178 થી ઈ. સ. 1242 સુધી એમ કુલ 64 વર્ષ સુધી સૈથી વધુ સમય સુધી પાટણની સત્તા સંભાળી હતી. ❃ ભીમદેવ બીજાની નાની ઉંમરનો લાભ લઈને તેમના કેટલાક પ્રાંતીય સૂબેદારોએ સ્વતંત્ર રાજ્યોની સ્થાપના કરવા માટે તેમની સામે બળવો કર્યો હતો. તેમના વફાદાર સામંત અર્ણોરાજ તેમના બચાવમાં આવ્યા અને બળવાખોરો સામે લડતા મૃત્યુ પામ્યા હતા. ❃ ભીમદેવ બીજાના શાસન દરમિયાન મંદિર નિર્માણની પ્રવૃત્તિમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો હતો. સોમનાથ મંદિરની સામે મેઘનાદ ( મેઘધ્વની ) નામનો મંડપ બનાવ્યો હતો.  ❃ ભીમદેવ બીજાના શાસન દરમિયાન બનેલા મંદિરો:  નવલખા મંદિર (ઘુમલી, દેવભૂમિ દ્વારકા), હર્ષદ (હરસિદ્ધિ) માતાનું મંદિર (મિયાણી, પોરબંદર), રામ લક્ષ્મણ મંદિર (બરડીયા, દેવભૂમિ દ્વારકા), રુકમણી દેવી મંદિર (દેવભૂમિ દ્વારકા), શિવ મંદિર (બાવકા, દાહોદ - આ મંદિરને ગુજરાતનું ખજુરાહો  પણ કહેવામાં આવે છે). ❃  પૃથ્વીરાજ ચૌહ...

અજયપાળ: ❃ અજયપાળ વિશે ઈતિહાસમાં સચોટ અને સંપૂર્ણ સત્ય હકીકત જાણી શક્યાં નહીં, તેમનો ઈતિહાસ વિવાદિત જ રહ્યો છે. ❃ કુમારપાળને પુત્ર ન હોવાથી તેમના નાનાભાઈ મહિપાલનો પુત્ર અજયપાળ સત્તા પર આવ્યો હતો. ❃ કુમારપાળની ગાદી મેળવવાની લાલચે તેના ભત્રીજા અજયપાળે તેમને ઝેર આપ્યું હતું અને કુમારપાળ મૃત્યું પામ્યો હતો. ❃ કુમારપાળથી વિપરીત અજયપાળે જૈન ધર્મનું રક્ષણ કર્યું ન હતું, તેમજ જૈન ઈતિહાસકારોએ તેમને નકારાત્મક રીતે રજૂ કર્યો છે, તેમજ જૈનો પર અત્યાસાર અને કુમારપાળને ઝેર આપવાનો આરોપ ઈતિહાસમાં સચોટ રીતે સત્ય જણાતું નથી. ❃ અજયપાળે જૈન ધર્મનું રક્ષણ કર્યું ન હતું. જૈન ઈતિહાસકારોએ તેમને ઈતિહાસમાં નકારાત્મક રીતે રજૂ કર્યા છે અને તેમના પર જૈનો પર અત્યાચાર કરવાનો અને કુમારપાળને ઝેર આપવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. ❃ જૈન ઈતિહાસકારોનો દાવો છે કે અજયપાળે સિંહાસન મેળવવા માટે કુમારપાળની હત્યા કરી હતી. ❃ જૈન ઈતિહાસકારો અજયપાળને કુમારપાળના ભત્રીજા અને મહિપાળના પુત્ર તરીકે દર્શાવ્યા છે. ❃ કવિ સોમેશ્વર અજયપાળના પુત્ર ભીમદેવ બીજાના સમકાલીન માનવામાં આવે છે, તેમના જણાવ્યા અનુસાર અજયપાળ એ  કુમારપાળના પુત્ર હતા. ❃ એ વાતની ...

હેમચંદ્રાચાર્ય: જન્મ: ધંધુકા (અમદાવાદ) બાળપણનું નામ: ચાંગદેવ દીક્ષા સમયે નામ: સોમચંદ્ર આચાર્ય પદ સમયે નામ: આચાર્ય હેમચંદ્ર ❃ તેઓની માતાનું નામ પાહીણી દેવી અને પિતાનું નામ ચાચીંગ હતું. ❃ હેમચંદ્રાચાર્ય ધંધુકાના મૂળ વતની હતા અને પાટણ તેઓની કર્મભૂમિ હતી. ❃ જૈન ધર્મના આચાર્ય દેવચંદ્રસૂરીએ 5 વર્ષના હેમચંદ્રાચાર્યને દીક્ષા આપી હતી. હેમચંદ્રાચાર્યએ દેવચંદ્રસૂરીને પોતાના ગુરૂ બનાવ્યા હતા.  ❃ માત્ર 5 વર્ષની ઉંમરે દીક્ષા લીધી ત્યારે તેમનું નામ " સોમચંદ્ર " રાખવામાં આવ્યું હતું. ❃ હેમચંદ્રાચાર્યને " કલિકાલસર્વજ્ઞ " અને " જ્ઞાનસાગર " તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.  ❃ આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્યને પશ્ચિમી વિદ્વાનો આદરપૂર્વક " જ્ઞાનસાગર "(ઓશિયન ઓફ કનોલેજ)નામે બોલાવતા હતા. ❃ આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્ય હેમયુગ અથવા રાસયુગના છે. ❃ માત્ર 21 વર્ષની વયે " આચાર્ય હેમચંદ્ર " બન્યા હતા. જેથી તેઓ " આચાર્ય હેમચંદ્ર " તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ સોલંકી યુગમાં પ્રખર વિદ્વાન, સાહિત્યકાર અને કવિ હતા. જેઓ સોલંકી વંશના રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ અને કુમારપાળના સમકાલીન હતા. ❃ સ...

કુમારપાળ : ❃ કુમારપાળને ભીમદેવ પહેલાની રાણી બકુલાદેવીનો વંશજ માનવામાં આવે છે. ❃ ગુજરાતની અસ્મિતાની વૃદ્ધિ કરનાર પ્રજાપ્રિય અને એક આદર્શ રાજા તરિકે ઓળખવામાં આવે છે. ❃ કુમારપાળ તેમના કુળની પરંપરા મુજબ શિવભક્ત હતો. ❃ કુમારપાળ શૈવધર્મનો અનુયાયી હોવા છતાં પણ જૈન ધર્મને સારું એવું માન આપતો હતો. ❃ હેમચંદ્રાચાર્યના પ્રભાવથી તેમણે જૈન ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો હતો અને " પરમાર્હત " (પરમ આર્હત) નામનું બિરુદ મેળવ્યું હતું. ❃ કુમારપાળ જૈન ધર્મ પ્રત્યે ખૂબ જ પ્રીતિ ધરાવતો હતો. ❃ તેમનાં શાસન દરમિયાન ગુજરાતમાં જૈન ધર્મનો ફેલાવો થયો હતો અને તેઓ જૈન ગુરુ હેમચંદ્રાચાર્યના શિષ્ય હતા. ❃ હેમચંદ્રાચાર્યના પ્રભાવ હેઠળ કુમારપાળે તેના રાજ્યમાં બધાં જ પ્રકારની જીવહત્યા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. ❃ હેમચંદ્રાચાર્યની સલાહથી તેણે સોમનાથના મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કર્યો હતો. ❃ સોમનાથ મંદિરનું નિર્માણ કાર્ય, જે તેમના સમયનું સૌથી ભવ્ય અને સુંદર હતું. તેના ગુઢમંડપની છત લગભગ 34.5 ફૂટ છે, જે સમગ્ર ભારતમાં સૌથી વિશાળ છે. ❃ કુમારપાળે રાજસ્થાનના પાલીમાં પણ સોમનાથ મંદિરનું નિર્માણ કર્યું હતું. ❃ કુમારપાળે રાજ્યમાં દારૂબંધી,...

સિદ્ધરાજ જયસિંહ : •  ઉપનામ : સિદ્ધરાજ, ત્રિભુવનગંડ (ત્રિભુવનરાજ), અવંતીનાથ, બર્બરક જિષ્ણુ, મહારાજાધિરાજ પરમેશ્વર, સિધ્ધચક્રવર્તી. ❃ સિદ્ધરાજ જયસિંહનો જન્મ પ્રબંધ ચિંતામણી ગ્રંથ અનુસાર પાલનપુરમાં થયો હતો.  ❃ સિદ્ધરાજ જયસિંહ માત્ર 3 વર્ષનો હતો ત્યારે પિતા કર્ણદેવ સોલંકીના મૃત્યુથી પાટણની ગાદી 3 વર્ષની વયે સંભાળી હતી. ❃ તેમનું પ્રથમ યશસ્વી પરાક્રમ સોરઠ વિજયનું હતું. સોરઠના ચુડાસમા રાજા રા'ખેંગારને હરાવ્યો અને તેને કેદમાં રાખ્યો. તેણે સૌરાષ્ટ્રમાં ચુડાસમા વંશનો અંત કર્યો અને ત્યાં સામંત તરીકે સજ્જન મંત્રીને નીમ્યો. સૌરાષ્ટ્રના વિજયને યાદગાર બનાવવા માટે તેણે " સિહસંવત " નો પ્રારંભ કર્યો હતો. ❃ ચુડાસમા રાજા રા ગ્રહરિપૂને હરાવીને તેને પોતાનો ખંડીયો રાજા બનાવ્યો હતો. ❃ સોરઠ વિજય બાદ તેણે " સિધ્ધચક્રવર્તી " નામ ધારણ કર્યું હતું. જે પછીથી" સિદ્ધરાજ " કહેવાયું. ❃ માળવાના વિજય બાદ તેણે " અવંતીનાથ " નામ ધારણ કર્યું હતું. માળવાના રાજા નરવર્માના ઉત્તરાધિકારી યશોવર્માને કેદ કરી વિજય મેળવ્યો હતો. ❃ બબરિયાવાડના ભીલ સરદાર બર્બરક (બાબરો ભૂત)  ને હરાવી ...